Tháng 11/2025, trong khuôn khổ đề tài cấp Nhà nước KX01.05/21-30 với chủ đề “Phát triển kinh tế tuần hoàn trong bối cảnh chuyển đổi số ở Việt Nam đến năm 2030”, đoàn công tác của Đại học Kinh tế Quốc dân đã có chuyến khảo sát thực tế và làm việc tại Trung Quốc.

Dẫn đầu đoàn công tác có PGS.TS. Trương Đình Chiến – Nguyên Trưởng Khoa Marketing, Chủ nhiệm đề tài; PGS.TS Phạm Thị Huyền – Phó Trưởng Khoa Marketing, thư ký đề tài, cùng các giảng viên là các thành viên chính thực hiện đề tài.

Xuyên suốt hành trình, đoàn có cơ hội quan sát cách Trung Quốc tích hợp chính sách khuyến khích áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn (KTTH), với các quy định quản lý môi trường gắt gao trong phát triển các ngành công nghiệp, từ sản xuất công nghệ cao tới tiêu dùng các sản phẩm phục vụ đời sống hàng ngày, đặc biệt tất cả đều được hỗ trợ mạnh mẽ bởi chuyển đổi số. Đoàn công tác đã có rất nhiều trải nghiệm và rút ra được nhiều bài học quan trọng cho Việt Nam cho phát triển kinh tế theo mô hình tuần hoàn.

Khung pháp lý và chính sách liên quan đến môi trường chặt chẽ

Trong khuôn khổ chuyến công tác, Đoàn đã đến thăm và làm việc tại một số trường đại học lớn của Trung Quốc, gồm Đại học Phúc Đán, Đại học Giao Thông Thượng Hải, Đại học Kinh tế – Tài chính Thượng Hải, Đại học Ngoại ngữ Bắc Kinh, Đại học Thanh Hoa và Đại học Bắc Kinh. Tại các buổi trao đổi, các đơn vị đào tạo và nghiên cứu đều nhấn mạnh rằng chính sách của nhà nước đóng vai trò quyết định trong việc định hướng và thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn. Quan điểm này được thể hiện nhất quán trong cách các trường hợp tác với doanh nghiệp, triển khai phòng thí nghiệm nghiên cứu, xây dựng chương trình đào tạo và tham gia tư vấn chính sách cho các bộ ngành của Trung Quốc.

Đoàn công tác tại Đại học Ngoại ngữ Bắc Kinh

Trung Quốc là một trong những quốc gia xây dựng khung chính sách về kinh tế tuần hoàn sớm và tương đối toàn diện. Năm 2008, Quốc hội Trung Quốc ban hành Circular Economy Promotion Law, đặt nền tảng pháp lý cho quản lý tài nguyên theo vòng đời, thúc đẩy giảm thiểu chất thải và tối ưu hóa hiệu quả sử dụng tài nguyên ở cấp doanh nghiệp, khu công nghiệp và toàn xã hội. Luật quy định rõ trách nhiệm của các chủ thể liên quan, cơ chế giám sát và các biện pháp hỗ trợ triển khai, tạo điều kiện để các địa phương và tổ chức thiết lập các mô hình kinh tế tuần hoàn phù hợp với đặc thù phát triển.

Đoàn công tác tại Đại học Phúc Đán (Thượng Hải)

Trong giai đoạn hiện nay, Trung Quốc tiếp tục hoàn thiện hệ thống chính sách thông qua Circular Economy Development Plan 2021–2025 do Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia (NDRC) ban hành. Kế hoạch đặt ra các mục tiêu định lượng như nâng hiệu suất sử dụng tài nguyên chủ yếu thêm khoảng 20% so với năm 2020, giảm mức tiêu hao năng lượng và nước trên mỗi đơn vị GDP, tăng tỉ lệ tái chế các loại phế liệu công nghiệp và nông nghiệp, và xây dựng hệ thống tái chế cấp quốc gia. Đây là các chỉ tiêu có vai trò định hướng quan trọng đối với hệ thống đào tạo và nghiên cứu của các trường đại học.

Đoàn công tác tại Đại học Giao thông Thượng Hải

Các trường đại học mà đoàn công tác đến thăm đều có các hoạt động cụ thể gắn với triển khai chính sách kinh tế tuần hoàn. Đại học Thanh Hoa hiện vận hành Viện Kinh tế Tuần hoàn (Institute for Circular Economy), thực hiện nghiên cứu và chuyển giao giải pháp cho ngành công nghiệp chế tạo. Đại học Phúc Đán triển khai chương trình đào tạo liên ngành về phát triển bền vững và kinh tế tuần hoàn, trong khi Đại học Bắc Kinh theo đuổi các nghiên cứu đánh giá tác động của chính sách môi trường – tài nguyên đối với các hành vi sản xuất và kinh doanh của doanh nghiệp và chính quyền địa phương. Đại học Giao Thông Thượng Hải tập trung nghiên cứu tái chế chất thải xây dựng, còn Đại học Kinh tế – Tài chính Thượng Hải phân tích cơ chế tài chính xanh hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi. Các hoạt động này cho thấy sự liên kết giữa nghiên cứu, đào tạo và chính sách là cấu phần cốt lõi trong mô hình phát triển kinh tế tuần hoàn của Trung Quốc.

Đoàn công tác tại Đại học Bắc Kinh

Các kết luận trên của các nhà khoa học đến từ các trường đại học được củng cố khi đoàn công tác làm việc trực tiếp tại E-town với Ban Quản lý Khu công nghiệp và một số doanh nghiệp đang hoạt động trong khu vực này. Qua trao đổi, đoàn ghi nhận rằng các cơ chế quản lý, hỗ trợ và giám sát tại E-town đều được xây dựng nhằm bảo đảm doanh nghiệp tuân thủ đầy đủ các định hướng phát triển kinh tế tuần hoàn do Đảng Cộng sản Trung Quốc và Chính phủ Trung Quốc đề ra. Ban Quản lý Khu công nghiệp đóng vai trò trung gian kết nối giữa chính sách và thực tiễn triển khai, thông qua việc hướng dẫn doanh nghiệp áp dụng các tiêu chuẩn tiết kiệm tài nguyên, tăng cường tái chế chất thải, cải thiện hiệu quả sử dụng năng lượng và giảm phát thải trong quá trình sản xuất. Đồng thời, BQL KCN thúc đẩy doanh nghiệp tham gia các chương trình đổi mới công nghệ, ứng dụng mô hình sản xuất sạch hơn và thiết lập chuỗi liên kết tuần hoàn giữa các nhà máy trong khu vực. Các quan sát này cho thấy chính sách về kinh tế tuần hoàn của Trung Quốc được triển khai thống nhất từ trung ương tới địa phương và phản ánh rõ trong phương thức vận hành của các khu công nghiệp như E-town.

Cơ chế quản lý, hỗ trợ và giám sát tại E-town đều được xây dựng nhằm bảo đảm doanh nghiệp tuân thủ đầy đủ các định hướng phát triển kinh tế tuần hoàn

Có thể khẳng định, hệ thống quy định quản lý môi trường và chất thải tại Trung Quốc tương đối chặt chẽ. Các quy định cụ thể về phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải được ban hành, đi kèm với cơ chế giám sát và chế tài đối với các trường hợp không tuân thủ. Nhiều địa phương ứng dụng công nghệ số trong giám sát phát thải, báo cáo môi trường và công khai thông tin, qua đó tạo sức ép buộc doanh nghiệp phải tuân thủ tiêu chuẩn môi trường. Sự kết hợp giữa khung pháp lý rõ ràng và hệ thống số giúp các chính sách về kinh tế tuần hoàn đi vào thực tế, thay vì chỉ tồn tại trên giấy tờ.

Đại diện doanh nghiệp Space Trek chia sẻ các yêu cầu liên quan đến môi trường là bắt buộc đối với các doanh nghiệp sản xuất

Áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn tại các doanh nghiệp công nghệ cao

Đoàn công tác đã may mắn có cơ hội làm việc với các doanh nghiệp lớn trong ngành sản xuất xe sử dụng năng lượng mới – BAIC (tập đoàn xe điện lớn nhất Trung Quốc), công nghệ chế tạo tên lửa, như công ty LandSpace, công ty Space Trek hay Công ty Phát triển hạ tầng và xây dựng nhà ở thông minh Taihao Intelligent… Tại đây, đoàn công tác nhận thấy kinh tế tuần hoàn không chỉ dừng ở khẩu hiệu mà được cụ thể hóa trong từng khâu của chuỗi giá trị. Việc áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn trong các doanh nghiệp công nghiệp và công nghệ cao tại Trung Quốc cho thấy sự đa dạng trong cách tiếp cận cũng như mức độ tận dụng chính sách hỗ trợ từ nhà nước.

Trong lĩnh vực sản xuất, BAIC Group là một trong những doanh nghiệp triển khai kinh tế tuần hoàn một cách rõ ràng và toàn diện nhất. Tại BAIC, đoàn đã được giới thiệu để thấy được sự phát triển mạnh mẽ của thị trường xe điện nội địa với sự tham gia của nhiều thương hiệu trong nước. Việc khuyến khích sử dụng xe điện giúp giảm phát thải từ giao thông, đồng thời hình thành các hệ sinh thái mới liên quan đến sản xuất pin, hạ tầng trạm sạc, dịch vụ bảo dưỡng và thu hồi, tái chế pin sau sử dụng. Đây cũng là một trong những doanh nghiệp có định hướng phát triển tại thị trường Việt Nam, và doanh nghiệp cũng hy vọng sắp tới Việt Nam sẽ có những chính sách mở cửa hơn cho dòng xe điện này.

 Doanh nghiệp này đã xây dựng chu trình quản lý vòng đời sản phẩm thông qua thu hồi và tái chế pin xe điện, tái sử dụng vật liệu từ xe hết hạn sử dụng, mở rộng hạ tầng nhà máy theo hướng sản xuất xanh và hướng tới các mục tiêu giảm phát thải theo tiêu chuẩn quốc gia. Các hoạt động này cho thấy BAIC không chỉ tuân thủ mà còn chủ động khai thác các ưu đãi, tiêu chuẩn và định hướng trong chính sách phát triển kinh tế tuần hoàn của Trung Quốc.

Trong khi đó, các doanh nghiệp công nghệ không gian như SpaceTrek và LandSpace thể hiện cách tiếp cận mới, tập trung vào khai thác cơ hội từ không gian vũ trụ để phát triển các mô hình sử dụng tài nguyên ngoài Trái đất trong tương lai. Dù chưa hình thành các thực hành kinh tế tuần hoàn theo nghĩa truyền thống, hai doanh nghiệp này định vị chiến lược theo hướng tìm kiếm nguồn lực ngoài hành tinh nhằm mở rộng biên độ khai thác tài nguyên bền vững trong trung và dài hạn.

Công ty LandSpace chia sẻ về những sản phẩm tên lửa thương mại sử dụng năng lượng thân thiện với môi trường

Đại diện doanh nghiệp cho biết, họ đang từng bước chuyển sang sử dụng nhiên liệu sạch hơn trong quá trình thử nghiệm và vận hành, nhằm giảm phát thải ra môi trường. Một số phụ tùng, linh kiện sau khi qua sử dụng vẫn được tái chế hoặc tái sử dụng, với điều kiện đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn kỹ thuật nghiêm ngặt.

Bên cạnh đó, chuyển đổi số là yếu tố không thể thiếu trong quá trình vận hành doanh nghiệp. Dữ liệu về vòng đời linh kiện, mức độ hao mòn, hiệu suất vận hành được quản lý trên các hệ thống số, giúp doanh nghiệp theo dõi, đánh giá và đưa ra quyết định chính xác về việc sửa chữa, tái sử dụng hay thay thế. Điều này cho thấy chuyển đổi số đóng vai trò hạ tầng mềm, hỗ trợ việc áp dụng kinh tế tuần hoàn ngay cả trong lĩnh vực có yêu cầu an toàn và độ chính xác rất cao như công nghiệp thương mại tên lửa.

Với Taihao Intelligent, một tập đoàn chuyên sâu vào lĩnh vực smart city với định vị là nhà cung cấp dịch vụ vận hành và quản trị dựa trên dữ liệu. Taihao Intelligent vận dụng công nghệ IoT, dữ liệu lớn và nền tảng tích hợp nhằm chuyển đổi hoạt động đô thị và hạ tầng truyền thống. Từ góc độ kinh tế tuần hoàn, công ty có tiềm năng lớn trong việc quản trị vòng đời tài sản và dữ liệu mở ra khả năng thu hồi, tái sử dụng và tái cấu trúc chuỗi giá trị. Các giải pháp công nghệ này góp phần kết nối tài nguyên (nguyên vật liệu, năng lượng, không khí, nước, điện) và tạo nên các vòng khép kín theo các mô hình kinh doanh tuần hoàn. Từ đó, có thể giảm khối lượng thải, tăng khả năng tái sử dụng và nâng cao hiệu quả kinh tế của mỗi loại “tài sản”.

Kinh tế tuần hoàn trong đời sống người dân

Ở góc độ đời sống hàng ngày, kinh tế tuần hoàn tại Trung Quốc được thể hiện qua nhiều hình ảnh gần gũi. Trong buổi trao đổi học thuật với đoàn, PGS.TS Xing Tong (Đại học Bắc Kinh) nhấn mạnh, nhận thức của người dân là yếu tố tiền đề quan trọng để thay đổi hành vi theo hướng thân thiện với môi trường. Theo PGS. Xing Tong, nếu người dân không hiểu rõ vì sao phải phân loại rác, vì sao cần tiết kiệm tài nguyên hoặc lợi ích cụ thể của các hành vi xanh, thì rất khó duy trì những hành vi này một cách bền vững.

PGS.TS Xing Tong có kinh nghiệm nhiều năm trong lĩnh vực liên quan đến kinh tế tuần hoàn với đề tài nổi bật như xây dựng hệ thống quản lý rác thải điện tử…

Bà cho biết, trong một nghiên cứu thực nghiệm về phân loại rác, nhóm nghiên cứu của bà đã kết hợp giữa truyền thông nâng cao nhận thức và các lợi ích kinh tế cụ thể dành cho người dân. Khi người dân được giải thích rõ ràng về ý nghĩa của phân loại rác, đồng thời nhận được các ưu đãi, khuyến khích dưới dạng lợi ích kinh tế, mức độ tham gia và duy trì hành vi phân loại rác được cải thiện rõ rệt.

Theo PGS. Xing Tong, đây cũng là logic đang diễn ra với thị trường xe điện: khi người dân nhìn thấy các lợi ích như tiết kiệm chi phí vận hành, chính sách hỗ trợ, thuận tiện trong sử dụng, họ sẵn sàng thay đổi thói quen và lựa chọn phương thức di chuyển mới.

Đại diện BAIC Group giới thiệu về quá trình vận hành, hoạt động gắn liền với môi trường của doanh nghiệp

Từ câu chuyện của Trung Quốc đến định hướng chính sách

Từ những trải nghiệm thực tế trong chuyến công tác, đoàn đề tài KX01.05/21-30 rút ra một số bài học quan trọng cho Việt Nam trong quá trình phát triển kinh tế tuần hoàn (KTTH) gắn với chuyển đổi số. Trước hết, KTTH cần được nhìn nhận như một hệ thống thống nhất, không chỉ là câu chuyện của ngành môi trường hay một vài ngành xanh, mà phải được lồng ghép từ các lĩnh vực công nghệ cao đến đời sống hằng ngày. Trong hệ thống đó, chuyển đổi số đóng vai trò như chất keo gắn kết các nỗ lực rời rạc, khi dữ liệu, nền tảng số và các công cụ giám sát, báo cáo, đánh giá giúp chính sách, doanh nghiệp và người dân kết nối với nhau trong một hệ sinh thái thống nhất, thay vì những sáng kiến đơn lẻ.

Công ty Công nghệ Tellhow (Tellhow Technology) áp dụng công nghệ trong việc quản lý nhà ở thông minh

Bên cạnh đó, nhận thức và truyền thông được coi là điều kiện tiên quyết: doanh nghiệp và người dân chỉ thực sự tham gia vào KTTH khi được truyền thông liên tục, dễ hiểu, gắn với lợi ích cụ thể, chứ không chỉ dừng ở các khẩu hiệu mang tính kêu gọi. Đặc biệt, kinh nghiệm từ nghiên cứu của các chuyên gia trong lĩnh vực cho thấy, khi các hành vi xanh được kết hợp với những cơ chế khuyến khích, ví dụ như về kinh tế, thì khả năng duy trì và lan tỏa các hành vi này sẽ cao hơn rất nhiều. Nhìn từ góc độ doanh nghiệp, KTTH chỉ có ý nghĩa nếu việc áp dụng nó đem lại lợi ích kinh tế cho doanh nghiệp. Nếu không, sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp kinh doanh theo mô hình kinh tế tuyến tính sẽ trở nên nổi trội, đánh bật các doanh nghiệp kinh doanh theo mô hình KTTH.

Chuyến công tác tại Trung Quốc đã mang lại cho nhóm nghiên cứu đề tài KX01.05/21-30 nhiều góc nhìn thực tiễn về triển khai kinh tế tuần hoàn trong bối cảnh chuyển đổi số, từ cấp độ chính sách đến cấp độ doanh nghiệp và nhận thức, hành vi của cộng đồng cư dân. Những kinh nghiệm này là cơ sở quan trọng để nhóm nghiên cứu tiếp tục hoàn thiện các đề xuất, giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam trong thời gian tới, theo hướng vừa phù hợp với bối cảnh trong nước, vừa tiệm cận với xu hướng quốc tế.

Bài và ảnh: Đoàn công tác